Czy możliwe jest dokonanie wpisu hipoteki na nieruchomości należącej do osoby trzeciej (na przykład członka rodziny dłużnika) w sytuacji, gdy sąd uwzględnił skargę pauliańską wierzyciela?
Skarga pauliańska i przeniesienie własności
Załóżmy, że nasz dłużnik dokonuje darowizny jedynego wartościowego składnika swojego majątku – nieruchomości gruntowej – na rzecz szwagra. Działanie takie zmierza do uniemożliwienia skutecznej egzekucji z nieruchomości dłużnika i spełnia przesłanki zastosowania skargi pauliańskiej.
Zgodnie z art. 527 Kodeksu cywilnego, można uznać za bezskuteczną względem wierzyciela czynność prawną dokonaną z jego pokrzywdzeniem, jeżeli w jej wyniku osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową.
Art. 527 Kodeksu cywilnego
§ 1. Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
§ 2. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
§ 3. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
§ 4. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Skutki wyroku uwzględniającego skargę pauliańską
Na podstawie prawomocnego wyroku uwzględniającego skargę pauliańską, wierzyciel może skierować egzekucję komorniczą do nieruchomości zbytej przez dłużnika, mimo że stanowi ona już własność osoby trzeciej.
Prawo przyjmuje tu szczególną fikcję prawną – dla celów postępowania egzekucyjnego wierzyciel może prowadzić egzekucję z nieruchomości tak, jakby czynność zbycia nigdy nie nastąpiła.
Skutek ten dotyczy wyłącznie wierzyciela – dla pozostałych podmiotów nabywca pozostaje prawowitym właścicielem nieruchomości.
W niektórych sytuacjach wierzyciel może nie być zainteresowany prowadzeniem egzekucji z nieruchomości, szczególnie gdy istnieje ryzyko jej bezskuteczności. Dzieje się tak często w przypadku zbycia przez dłużnika przysługującego mu udziału w nieruchomości.
Powstaje zatem pytanie: czy wierzyciel dysponujący prawomocnym wyrokiem uwzględniającym skargę pauliańską może wpisać hipotekę na nieruchomości, która nie jest już własnością dłużnika?
Czy wspomniana fikcja prawna umożliwia również obciążenie nieruchomości hipoteką przymusową?
Kwestia hipoteki przymusowej
Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 18 maja 2012 r. (sygn. akt IV CSK 560/11) stwierdził jednoznacznie, że prawomocny wyrok uzyskany przez wierzyciela na podstawie art. 527 Kodeksu cywilnego (skarga pauliańska) nie może stanowić podstawy wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości osoby trzeciej — nawet jeśli osoba ta nabyła nieruchomość w wyniku czynności prawnej uznanej za bezskuteczną. Dotyczy to również sytuacji, gdy wierzyciel (wnioskodawca o wpis) dysponuje tytułem wykonawczym wobec dłużnika.
Prawomocny wyrok, uzyskany przez wierzyciela na podstawie art. 527 KC, nie może stanowić podstawy wpisu hipoteki przymusowej (art. 109 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361) na nieruchomości osoby trzeciej nabytej przez tę osobę w wyniku czynności prawnej uznanej za bezskuteczną, także łącznie z tytułem wykonawczym przysługującym wierzycielowi (wnioskodawcy o wpis) wobec dłużnika.
To trafne orzeczenie. Należy jednak pamiętać, że egzekucja z nieruchomości różni się od zabezpieczenia przyszłej egzekucji. Z tego względu warto działać szybko — najpierw złożyć wniosek o wpis hipoteki przymusowej, a dopiero później starać się o kolejny tytuł wykonawczy, który posłuży do wszczęcia egzekucji z nieruchomości.
Podsumowanie
- Zgodnie z art. 527 KC, czynność prawna dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli może zostać uznana za bezskuteczną, jeśli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową
- W przypadku bliskich relacji z dłużnikiem domniemywa się, że osoba trzecia wiedziała o działaniu ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli
- Wierzyciel może prowadzić egzekucję z nieruchomości zbytej przez dłużnika, mimo że stanowi ona własność osoby trzeciej
- Dla celów egzekucji stosuje się fikcję prawną, jakby nieruchomość nadal należała do dłużnika, jednak skutek ten dotyczy tylko wierzyciela
- Sąd Najwyższy orzekł, że wyrok uwzględniający skargę pauliańską nie może stanowić podstawy do wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości osoby trzeciej
- Należy rozróżnić egzekucję z nieruchomości od zabezpieczenia przyszłej egzekucji - zalecam najpierw złożyć wniosek o wpis hipoteki przymusowej, a dopiero później starać się o tytuł wykonawczy
