Jak to jest z tym nabyciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza?

Czy chroni przed długami spadkowymi? W pewnym stopniu tak, ale nie całkowicie. Zapewnia większą ochronę niż przyjęcie spadku wprost, lecz mniejszą niż jego odrzucenie. Jest to rozwiązanie pośrednie między tymi dwiema instytucjami spadkowymi.

Co oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza? Przykład praktyczny

Postaram się wyjaśnić istotę instytucji nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza poprzez przedstawienie jej skutków prawnych z punktu widzenia wierzyciela i spadkobiercy.

W przykładzie spadkobierca dziedziczy nieruchomość o wartości 100 000 zł oraz długi w wysokości 150 000 zł. Nieruchomość nie jest obciążona hipotekami ani nie jest przedmiotem postępowania egzekucyjnego — działy III i IV księgi wieczystej są wolne od wpisów.

Zgodnie z art. 1031 § 2 Kodeksu cywilnego, w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wysokości wartości majątku spadkowego ustalonego w spisie inwentarza.

Art. 1031 Kodeksu cywilnego 

§ 1. W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia.

§ 2. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.

Przeciętny spadkobierca interpretuje ten przepis następująco:

„Przyjmę spadek z dobrodziejstwem inwentarza — w najgorszym razie wierzyciel zabierze nieruchomość, a ja nie będę musiał dopłacać, więc wyjdę na zero".

Wierzyciel natomiast myśli tak:

„To dobrze, że spadkobierca przyjmie spadek z dobrodziejstwem inwentarza - skieruję egzekucję do jego rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracę oraz dochodów z działalności gospodarczej. Nie będę się bawił w kosztowną i długotrwałą egzekucję z nieruchomości"

Kto ma rację w podanym przykładzie?

Oczywiście wierzyciel.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza przejęcie długu do określonej kwoty wartości inwentarza

Instytucja nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza odpowiedzialność za długi, jednak nie do konkretnych składników majątkowych spadku (takich jak nieruchomości, samochody czy wartościowe kolekcje), lecz do określonej kwoty. Wierzyciel może egzekwować należności do wysokości wartości aktywów spadkowych, ustalonej w spisie inwentarza.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie ogranicza wierzyciela w dochodzeniu zaspokojenia swoich wierzytelności z majątku spadkobiercy. W momencie przyjęcia spadku dochodzi do połączenia majątku spadkowego z majątkiem spadkobiercy.

Wierzyciel ma swobodę wyboru - może egzekwować należności zarówno ze składników należących do spadku, jak i z majątku spadkobiercy.

Zazwyczaj wybiera to, co jest łatwiejsze do wyegzekwowania. Spadkobierca, przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza, jest przeważnie świadomy wysokości długów spadkowych i musi liczyć się z koniecznością ich spłaty.

Dlatego też wierzyciel może ściągnąć z rachunku bankowego spadkobiercy kwotę maksymalnie 100 000 zł (tyle wynoszą aktywa spadku, czyli stan czynny), zamiast angażować się w czasochłonną licytację nieruchomości. Wprawdzie wierzyciel straci 50 000 zł (całkowity dług wynosił 150 000 zł), jednak otrzymanie 100 000 zł od razu może być korzystniejsze niż 150 000 zł rozłożone na kilka lat.

Dobrodziejstwo inwentarza - czy warto przyjąć spadek?

Dobrodziejstwo inwentarza jest jednym z narzędzi ograniczania ryzyka, choć nie jest idealne. Przyjmowanie spadków wymaga szczególnej ostrożności, zwłaszcza po osobach, z którymi nie mieliśmy długotrwałego kontaktu — czy to z powodu naszego pobytu za granicą, czy odległego pokrewieństwa. W takich przypadkach należy podjąć odpowiednie kroki zaradcze, by nie musieć później przyznawać, że jest się „mądrym Polakiem po szkodzie".

Spadek z dobrodziejstwem inwentarza, gdy są same długi

Sytuacja, w której spadkobierca dziedziczy tylko długi, jest dość częsta. Spadkobiercy często nie są świadomi, że ich bierność może skutkować skierowaniem przez wierzycieli wniosków o egzekucję z ich majątków osobistych i dochodów.

Od 18 października 2015 r. każdy spadek jest z mocy prawa nabywany z dobrodziejstwem inwentarza, jeśli spadkobierca pozostaje bierny. Jednak aby skutecznie bronić się przed wierzycielami argumentem, że masa czynna spadku wynosi 0 zł, spadkobierca musi posiadać spis inwentarza sporządzony przez komornika.

Dlatego tak istotna jest aktywność spadkobierców. Sam fakt dziedziczenia tylko długów z dobrodziejstwem inwentarza nie gwarantuje spokoju — konieczne jest uzyskanie spisu inwentarza, w którym komornik sądowy, po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego (zapytania do wierzycieli i urzędów), potwierdzi wysokość długów i brak majątku spadkowego.

Spadek z dobrodziejstwem inwentarza a brak majątku

Podobnie jak wspomniałem wyżej, sam brak majątku i dziedziczenie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie wystarczą, aby uniknąć odpowiedzialności własnym majątkiem za długi spadkowe.

Aby nie odpowiadać za długi spadkowe, muszą zostać spełnione łącznie trzy warunki:

• brak majątku spadkowego,
• postanowienie spadkowe stwierdzające nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
• oraz spis inwentarza sporządzony przez komornika.

Wybór optymalnej formy dziedziczenia

W praktyce spadkobierca, który dowiaduje się, że ma odziedziczyć spadek, ma 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o powołaniu do spadku na podjęcie decyzji, co robić.

Jest to wystarczająco dużo czasu na skonsultowanie sprawy z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym, szczególnie gdy spadkobierca podejrzewa istnienie długów spadkowych i ma małoletnie dzieci.

Również nieruchomość w spadku komplikuje sprawę – nieruchomość zawsze przedstawia określoną wartość, czasem większą, czasem mniejszą od długów spadkowych.

Należy to dokładnie ustalić przed podjęciem decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, aby móc w sposób kontrolowany spłacić długi spadkowe i ostatecznie cieszyć się własnością nieruchomości.

Spadek z dobrodziejstwem inwentarza - kiedy warto skorzystać z pomocy prawnej?

Jeśli spadkobierca:

• podejrzewa, że w skład spadku wchodzą długi;
• w skład spadku wchodzi własność lub współwłasność nieruchomości (działka gruntu, mieszkanie, dom jednorodzinny czy udział w kamienicy);
• zamierza odrzucić spadek, a ma małoletnie dzieci lub wnuki;

w takich sytuacjach zawsze warto, przed podjęciem decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, skonsultować sprawę z prawnikiem specjalizującym się w sprawach spadkowych i nieruchomościach.