Od 18 października 2015 r. (liczy się data śmierci spadkodawcy) milczenie spadkobiercy skutkuje nabyciem spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 kodeksu cywilnego).
Co to jest i kiedy należy wykonać spis inwentarza?
Aby spadkobierca w pełni skorzystał z dobrodziejstwa inwentarza tzn. aby odpowiadał za ewentualne długi spadkodawcy do wysokości wartości nabytego spadku - koniecznym jest sporządzenie spisu inwentarza (który obowiązywał przez nowelizacją) lub wykazu inwentarza (który jest nową instytucja prawa spadkowego).
Jak wykonać spis inwentarza?
Spadkobierca ma do wyboru trzy rozwiązania:
- zlecić komornikowi sporządzenie spisu inwentarza,
- złożyć przed notariusze wykaz inwentarza, który sporządzi na tą okoliczność protokół i prześle do sądu spadku,
- złożyć w sądzie wykaz inwentarza według ustalonego wzoru,
Każde z tych rozwiązań jak to zwykle bywa ma wady i zalety, o których przeczytasz poniżej.
Jak wygląda spis inwentarza przez komornika?
Zacznijmy od spisu inwentarza sporządzonego przez komornika.
- przed nowelizacją sąd wyznaczał komornika, obecnie można się zwrócić bezpośrednio do wybranego przez nas komornika i zlecić mu sporządzenie spisu inwentarza
- wynagrodzenie komornika zależy od nakładu jego pracy, zwyczajowo komornicy żądają zaliczki w wysokości 10 % przeciętnego wynagrodzenia plus vat oraz zaliczek na koszty wyceny sporządzonej przez rzeczoznawcę majątkowego z listy biegłych sądowych (jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość: działka, gospodarstwo rolne, mieszkanie, kamienica itp.) lub dzieła sztuki, kolekcje monet czy rzadkich znaczków (komornik owszem może się znać na sztuce lub numizmatyce, ale pomocą biegłego i tak musi się posiłkować)
- komornik standardowo występuje do US, ZUS (KRUS) właściwego dla zmarłego spadkobiercy, sprawdza także, czy zmarły nie miał rachunków bankowych, może także sprawdzić czy zmarły nie miał jakiś nieruchomości, o których rodzina może nie wiedzieć.
- dokonuje także spisu i oszacowania rzeczy ruchomych i tu czasami zdarza się że komornicy wyceniają przedmioty i wyposażenie mieszkania, które ma wartość co najwyżej sentymentalną. Sam byłem świadkiem sytuacji, w której komornik wyceniał meblościanki z czasów wczesnego Gierka, choć moim zdaniem wartość tych mebli - mocno już zużytych - była wątpliwa. Proszę pamiętać żeby rozsądnie dobierać komornika do tych czynności, bo może się okazać, że aktywa spadku zostaną zawyżone o rzeczy, które nie mają żadnej zbywalnej wartości, a po ujęciu ich w spisie inwentarza będzie problem co z nimi zrobić. Wierzyciel może uznać, że wyrzucenie ich na śmieci uszczupliło jego możliwość zaspokojenia się ze majątku spadkowego.
Czy notariusz może zrobić spis inwentarza?
W przypadku gdy zdecydujemy się na samodzielne wykonanie wykazu inwentarza i z jakichś względów nie po drodze nam do sądu lub na pocztę (wykaz inwentarza można wysłać do sądu za pośrednictwem poczty) może złożyć wykaz inwentarza przed notariuszem. Nie chcę odbierać notariuszom potencjalnego zarobku, ale nie widzę sensu składania wykazu inwentarza przed notariuszem. Jedyną wartością dodaną tej usługi, jest to że notariusz prześlę sporządzony w protokole wykaz majątku spadkowego do sądu. Odpowiedzialność za rzetelność i skrupulatność w wycenie pasywów i aktywów spadku i tak bierze na siebie osoba składająca oświadczenie (spadkobierca). Notariusz odpowiada tylko za dokładne opisanie przedmiotów spadkowych zgodnie z tym co podyktuje mu spadkobierca. W żaden sposób notariusz nie potwierdza wyceny majątku wykazanego w wykazie ani tego że majątek taki istnieje. Oczywiście zaradni notariusze będą wymagać potwierdzenia dokumentami, że dana nieruchomość należała do spadkodawcy. Mogą też żądać oświadczeń od wierzycieli o wysokości zadłużenia na dzień zgonu spadkodawcy. Jednakże ciężar skompletowanie wszystkich dokumentów, w przeciwieństwie do komornika, który zajmuje się ich pozyskaniem, spoczywa na spadkobiercy - notariusz tylko sporządza protokół.
Czy można samemu zrobić spis inwentarza?
Ostatnim rozwiązaniem, jest sporządzenie samemu wykazu inwentarza, zgodnie ze wzorem dostępnym na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości. Do sporządzenia „prywatnego” wykazu inwentarza należy podejść z należytą starannością, gdyż niedbalstwo lub podstępne zatajenie majątku lub zawyżenie długów spadkowych, może skutkować wobec spadkobiercy składającego wykaz inwentarza przykrymi konsekwencjami tj. będzie traktowany wobec wierzycieli jak osoba, która przyjęła spadek wprost a jego odpowiedzialność za długi spadkowe nie będzie limitowana do wartości czynnej spadku (1031 § 2 kodeksu cywilnego).
Czym się ta staranność przejawia w praktyce:
- jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość; należy zlecić jej wycenę rzeczoznawcy majątkowemu (nie musi to być rzeczoznawca z listy biegłych sądowych),
- należy wystąpić z zapytaniem o zaległości w podatkach do gminy (podatki lokalne) urzędu skarbowego (zarówno gdy spadkodawca prowadził jak i nie prowadził działalności gospodarczej) oraz koniecznie do ZUS (jeśli spadkodawca prowadził działalność gospodarczą),
- należy zwrócić się do banków, w których spadkobierca miał rachunki lub pożyczki (kredyty),
- jeśli w papierach po zmarłym znajdują się wezwania z firm windykacyjnych, do nich także należy napisać z zapytaniem jaki była stan zadłużenia na dzień otwarcia spadku (dzień śmierci spadkodawcy),
- dobrze jest też zapytać, czy są opłacone media (prąd, gaz, woda, kablówka itp.)
To wszystko zabiera czas i energię, ale nie są to rzeczy których nie dałoby się zrobić.
Dlaczego warto powierzyć spis inwentarza komornikowi?
Z mojej praktyki mogę powiedzieć, że niewątpliwie komornicy mają przewagę w kontaktach z bankami. Niestety niektóre banki (na szczęście mniejszość z nich) bardzo rygorystycznie podchodzą do tajemnicy bankowej chroniąc informację o długach i aktywach zmarłego. Oczywiście ochrona tajemnicy bankowej osób żywych jest jak najbardziej zacna, ale w przypadku osób zmarłych takim nadmiernym formalizmem szkodę można wyrządzić co najwyżej spadkobiercom a nie zmarłemu. W przypadku komornika bank nie ma możliwości wymagania, aby komornik przedkładał całą masę zbędnych dokumentów i stawiał się osobiście w oddziale banku aby pracownica banku poświadcza prawdziwość jego podpisu. Bank zapytany przez komornika odpowiedzi udzielić musi, pod rygorem zastosowania kary pieniężnej.
Co zrobić żeby nie dziedziczyć długów?
Ze spisem inwentarza/wykazem inwentarza nie należy zwlekać. Samo przyjęcie spadku już otwiera wierzycielom drogę do dochodzenia od spadkobierców długów spadkowych.
Skompletowanie wszystkich zaświadczeń, to dopiero połowa pracy jaką musi wykonać spadkobierca. Schody zaczynają się z ustaleniem jaką kwotę długu spadkowego, komu i w jakiej kolejności spłacać, ale to już temat na oddzielny wpis.
O tym czym jest a czym nie jest dobrodziejstwo inwentarza możesz przeczytać w tym wpisie.