Od 18 października 2015 r. (decyduje data śmierci spadkodawcy) brak oświadczenia spadkobiercy skutkuje nabyciem spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 kodeksu cywilnego).
Co to jest i kiedy należy wykonać spis inwentarza?
Aby spadkobierca w pełni skorzystał z dobrodziejstwa inwentarza, czyli aby odpowiadał za ewentualne długi spadkodawcy tylko do wysokości wartości nabytego spadku, konieczne jest sporządzenie spisu inwentarza (który obowiązywał przed nowelizacją) lub wykazu inwentarza (który jest nową instytucją prawa spadkowego).
Jak wykonać spis inwentarza?
Spadkobierca ma do wyboru trzy rozwiązania:
- zlecić komornikowi sporządzenie spisu inwentarza;
- złożyć przed notariuszem wykaz inwentarza, który sporządzi na tę okoliczność protokół i prześle go do sądu spadku;
- złożyć w sądzie wykaz inwentarza według ustalonego wzoru.
Każde z tych rozwiązań ma swoje wady i zalety, o których przeczytasz poniżej.
Jak wygląda spis inwentarza przez komornika?
Zacznijmy od spisu inwentarza sporządzonego przez komornika.
Przed nowelizacją sąd wyznaczał komornika. Obecnie można zwrócić się bezpośrednio do wybranego komornika i zlecić mu sporządzenie spisu inwentarza. Wynagrodzenie komornika zależy od nakładu jego pracy — zwyczajowo komornicy żądają zaliczki w wysokości 10% przeciętnego wynagrodzenia plus VAT oraz zaliczek na koszty wyceny. Wyceny dokonuje rzeczoznawca majątkowy z listy biegłych sądowych, jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość (działka, gospodarstwo rolne, mieszkanie, kamienica itp.) lub dzieła sztuki, kolekcje monet czy rzadkich znaczków. Komornik, nawet jeśli zna się na sztuce lub numizmatyce, i tak musi posiłkować się pomocą biegłego.
Komornik standardowo występuje do US, ZUS (KRUS) właściwego dla zmarłego spadkodawcy. Sprawdza także, czy zmarły nie miał rachunków bankowych oraz nieruchomości, o których rodzina może nie wiedzieć.
Dokonuje również spisu i oszacowania rzeczy ruchomych. Tu czasami zdarza się, że komornicy wyceniają przedmioty i wyposażenie mieszkania, które ma wartość co najwyżej sentymentalną.
Sam byłem świadkiem sytuacji, w której komornik wyceniał meblościanki z czasów wczesnego Gierka, choć — moim zdaniem — wartość tych mocno zużytych mebli była wątpliwa.
Należy rozsądnie dobierać komornika do tych czynności, bo może się okazać, że aktywa spadku zostaną zawyżone o rzeczy bez żadnej zbywalnej wartości.
Po ujęciu ich w spisie inwentarza pojawi się problem, co z nimi zrobić — wierzyciel może uznać, że wyrzucenie ich na śmieci uszczupliło jego możliwość zaspokojenia się z majątku spadkowego.
Czy notariusz może zrobić spis inwentarza?
W przypadku gdy zdecydujemy się na samodzielne wykonanie wykazu inwentarza i z jakichś względów nie chcemy udać się do sądu lub na pocztę (wykaz inwentarza można wysłać do sądu pocztą), możemy złożyć go przed notariuszem.
Nie chcę odbierać notariuszom potencjalnego zarobku, ale nie widzę sensu w wyborze tej opcji.
Jedyną wartością dodaną tej usługi jest to, że notariusz prześle sporządzony w protokole wykaz majątku spadkowego do sądu.
Odpowiedzialność za rzetelność i skrupulatność w wycenie pasywów i aktywów spadku i tak ponosi osoba składająca oświadczenie (spadkobierca).
Notariusz odpowiada wyłącznie za dokładne opisanie przedmiotów spadkowych zgodnie z tym, co podyktuje mu spadkobierca. W żaden sposób nie potwierdza on wyceny majątku wykazanego w wykazie ani tego, że majątek taki istnieje.
Oczywiście, rzetelni notariusze będą wymagać dokumentów potwierdzających, że dana nieruchomość należała do spadkodawcy. Mogą też żądać oświadczeń od wierzycieli o wysokości zadłużenia na dzień zgonu spadkodawcy.
Jednakże ciężar skompletowania wszystkich dokumentów — w przeciwieństwie do komornika, który zajmuje się ich pozyskaniem — spoczywa na spadkobiercy. Notariusz jedynie sporządza protokół.
Czy można samemu zrobić spis inwentarza?
Ostatnim rozwiązaniem jest samodzielne sporządzenie wykazu inwentarza według wzoru dostępnego na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości.
Do sporządzenia „prywatnego" wykazu inwentarza trzeba podejść z należytą starannością.
Niedbalstwo, podstępne zatajenie majątku lub zawyżenie długów spadkowych może mieć poważne konsekwencje - spadkobierca składający wykaz będzie traktowany przez wierzycieli jak osoba, która przyjęła spadek wprost, a jego odpowiedzialność za długi spadkowe nie będzie ograniczona do wartości czynnej spadku (art. 1031 § 2 kodeksu cywilnego).
Czym się ta staranność przejawia w praktyce:
- jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość; należy zlecić jej wycenę rzeczoznawcy majątkowemu (nie musi to być rzeczoznawca z listy biegłych sądowych),
- należy wystąpić z zapytaniem o zaległości w podatkach do gminy (podatki lokalne) urzędu skarbowego (zarówno gdy spadkodawca prowadził jak i nie prowadził działalności gospodarczej) oraz koniecznie do ZUS (jeśli spadkodawca prowadził działalność gospodarczą),
- należy zwrócić się do banków, w których spadkobierca miał rachunki lub pożyczki (kredyty),
- jeśli w papierach po zmarłym znajdują się wezwania z firm windykacyjnych, do nich także należy napisać z zapytaniem jaki była stan zadłużenia na dzień otwarcia spadku (dzień śmierci spadkodawcy),
- dobrze jest też zapytać, czy są opłacone media (prąd, gaz, woda, kablówka itp.)
Choć te wszystkie czynności wymagają czasu i energii, są jak najbardziej wykonalne.
Dlaczego warto powierzyć spis inwentarza komornikowi?
Z mojej praktyki mogę powiedzieć, że komornicy mają zdecydowaną przewagę w kontaktach z bankami. Niestety banki podchodzą bardzo rygorystycznie do tajemnicy bankowej osoby zmarłej, chroniąc informacje o długach i aktywach zmarłego.
O ile ochrona tajemnicy bankowej osób żyjących jest jak najbardziej słuszna, to w przypadku osób zmarłych taki nadmierny formalizm może zaszkodzić jedynie spadkobiercom — nie zmarłemu.
Gdy zapytanie składa komornik, bank nie może wymagać od niego przedkładania stosu zbędnych dokumentów ani osobistego stawiennictwa w oddziale w celu poświadczenia podpisu.
Bank ma obowiązek udzielić komornikowi odpowiedzi pod rygorem kary pieniężnej.
Co zrobić żeby nie dziedziczyć długów?
Nie należy zwlekać ze spisem lub wykazem inwentarza. Samo przyjęcie spadku otwiera wierzycielom drogę do dochodzenia długów spadkowych od spadkobierców.
Skompletowanie wszystkich zaświadczeń to dopiero połowa pracy spadkobiercy. Prawdziwe wyzwanie pojawia się przy ustalaniu, jaką kwotę długu spadkowego, komu i w jakiej kolejności należy spłacić — ale to już temat na oddzielny wpis.
O tym, czym jest, a czym nie jest dobrodziejstwo inwentarza, możesz przeczytać w tym wpisie.
